Sàbudu
passau ddoi est stètia sa presentada de su
grandu traballu de Màrio Puddu "Su ditzionàriu de sa lìngua e de sa
cultura sarda". Grandu traballu po cantu pertocat sa lìngua ma no sceti
cussa. Sa cunventzioni de Parigi po sa "Tutela del patrimonio culturale
immateriale", nci ponit sa lìngua puru aìnturu de is cosas de allogai beni, comenti a mèdiu culturali, stòricu,
demo-etno-antropològicu. Torru gràtzias po sa presentada a sa Fundatzioni
Sardìnnia, po su traballu a Màrio Puddu. Issu si at nau, chi at studiau assumancu 7.500.000 fueddus sardus me in
totus is annus de traballu. Su ditzionàriu tenit 2.872 pàginas, 111.000 lemas,
chi 22.000 pigaus de cincu lìnguas europeas (italianu, spanniolu, frantzesu,
ingresu, tedescu). Podeus nai chi su sardu est lìngua arrica e manna. Dda
podeus imperai che a is àteras, po
chistionai de totu, poita est una lìngua normali. Duncas traballai po tenni sa lìngua nosta che a
lìngua nazionali sarda impari a s'italianu, no est sceti traballu apitzus de sa
"chistionada" o de sa manera de scriri, ma est traballu culturali aici etotu. Deu creu chi iat a serbiri a nci ponni
àtera atza po amanniai sa chistioni, cumentzendi de sa capitali de Sardìnnia:
Casteddu. Oindii su presidenti de sa RAS (Regioni Autònoma de
Sardìnnia), si narat ca est prexau meda de su fatu chi su stadu italianu apat arreconnotu
is normas “di attuazione” de sa giunta regionali
apitzus de su statutu. Deu puru mi potzu nai prexau.
Sa lei at fatu unu brìnchidu a innantis. Su
stadu italianu finsas a oi, tenit su prus biaxi
mannu de leis in totu s'Unioni Europea, ma
sa genti, italianus e sardus, no ant pòtziu fai brìnchidus
a innantis po su chi pertocat su dinai in
buciaca, sa calidadi de sa polìtica e sa dinnidadi, che a àterus òminis e fèminas de
àterus stadus. Custu poita su prus traballu mannu depiat
essi fatu apustis de essi scritu is leis. Est a nai a si-ndi movi a fai is cosas. Chi deu fatzu una
bella lei e dda lassu aìnturu de is lìburus o is condaxis no produsit is punnas
po chi dda apu scrita. Pigliaru chistionat
de lìngua sarda in italianu, podeus pensai puru chi su primu a fai su brìnchidu
innantis at a essi issu? Mancai chistionat
su ingresu e su frantzesu e no chistionat su sardu. Custu podeus nai chi est
sceberu. Issu at sceberau de no connosci o no chistionai su sardu che a àtera genti. Aici etotu si podint ponni a
circai de imparai sa lìngua totu is chi chistionant de cultura sarda. Chini
ddu connoscit giai podit pensai de ddu
chistionai chena de barrancu dònnia dii. Ddoi est genti meda chi acostumat a
nai chi at tentu sorti mala poita su babu e sa mama no ddus
fueddànt in sardu. A parri miu custu est su
prus problema mannu chi teneus oi, est a nai
sa bregùngia de pensai de no connosci su sardu o de connosci sceti pagus
fueddus e finas de nci bessiri de domu e
fueddai sardu a su primu chi aciapaus. Si depeus torrai gràtzias a totu sa
genti chi est traballendi, a esempru,
apitzus de is arrègulas linguìsticas, ma
tenint issus etotu sa nexi de no dda essi fata arribai a sa genti comenti si
spetàt. Poita medas tenint pròpiu su disìgiu de imparai e de chistionai sa
lìngua sarda. A bortas eus biu e oindii puru, gherras partzidoras po fai binci
sa "s" allobada o sa "s" a sa sola. Is chi oindii si-ndi prexant de su fatu chi su stadu italianu si
at donau cosa o at arreconnotu cositeddas po
amanniai sa cultura nosta, tenint sa nexi po
no essi fatu nudda o essi fatu pagu po su sardu comenti medas polìticus etotu.
Sa cultura e sa lìngua nosta depint bivi po manu de is sardus e de is
istitutzionis sardas, no poita ddu at detzìdiu s'Italia o poita s'Italia est de
acòrdiu chi nosu ddu fatzaus. Su connotu si
podit contai de manera crara su traballu chi
s'Italia at fatu is annus passaus in
Sardìnnia, aici etotu contras a àteras
lìnguas e culturas chi s'agatànt. Aparixau totu po fai logu a una lìngua e una
cultura, cussa italiana, bogada a pillu in
d-una mesa e stichia amarolla in sa conca de sa genti, cun d-unu traballu longu
e beni studiau. Su presidenti sardu bolit chistionai de bilinguismu, de protetzioni
de sa lìngua? Oghinou s'assessori? Beni meda. Depit inghitzai a si-ddu nai in
sardu. Mancai in sardu e in italianu, andat beni su pròpiu. Ma su sardu, po ddu
agiudai a bivi no nci depit prus amancai, depit tenni sa
manera de esisti me in sa vida nosta,
polìtica, sotziali, sportiva. Sèmpiri. Tocat
inghitzai a traballai apitzus de sa "arretumbu"
po is piciocheddus nostus. Oindii est totu italianu. Televisioni, arràdius, lìburus, scolas, logu de traballu,
topònimus. Chi boleus donai a su sardu sa dinnidadi chi ddi spetat, totu su chi
bessit in italianu depit bessiri in sardu puru.
Seu chistionendi finas de su traballu
apitzus de is òberas de faineris e poetas passaus: "Divina commedia",
"Promessi sposi", totus is clàssicus
de literadura e àterus, aguantendi a notu puru is fainas mannas de is poetas
sardus chi ant scritu in italianu. Iat a
essi tempus de fai unu bellu traballu po tradusi
totu in sardu puru. Iat a essi cosa bella
chi is istitutzionis sardas ndi boghessint a
pillu atza po fai su sardu me in sa
scola sarda, mancai su stadu italianu si furrit.
Su sardu acanta de s'italianu. Poita imoi sciieus su dannu chi fait a ndi tirai
una lìngua a unu pòpulu.
Comenti est stètiu dannu ndi bogai su sardu
a is sardus, imoi iat a essi dannu a ndi
tirai s'italianu. Su bilinguismu o su plurilinguismu calisiollat chi siat, est
su mori de pigai. Una lìngua podit bivi sceti chi bivit
in su pòpulu, chi is pipius no chistionant, no ligint, no scint mancu chi s'agatat su sardu, podeus tenni sa prus lei bella
de su mundu, ma seus perdendi sa gherra. Serru lassendi-sì una testimonia. Deu
creu chi sa polìtica iat a depi bivi finas
cun is testimonias de sa genti. Oindii no arrennescint a chistionai,
pruschetotu a ascurtai su pòpulu suu. Si iat
depi circai de incurtzai
is làcanas intra sa polìtica e sa genti. Sa lìngua ndi
depit bessiri de is mesas elitàrias e depit torrai me is pratzas e is famìllias puru. Deu no dd'apu tentu meda in
domu, su sardu, su chi m'est amancau seu studiendi-ddu,
po scriri e po chistionai. Custu est consillu chi torru a intregai a calincunu:
presidenti de sa RAS, sindigu de Casteddu e consilleris comunalis, diretoris,
dirigentis de ufìtzius pùbricus e a totu is chi ddu
bolint imparai. Is chi narant chi su sardu est de agiudai, tenint totu is ainas
po ddu fai po primus, chena de nai chi est
sceti "prerogativa" de chini ddu chistionat giai.
A is mamas e is babus tocat a ddu fai connosci a is fillus, tocat a ddis
amostai ca su sardu est una lìngua bia, chi esistit
in mùsica, in poesia e me in sa vida de dònnia dii,
ca si podit chistionai in d-una butega de birdura o chi bendit computer
e telefoneddus. No serbint òmini o fèmina sceberaus po s'ascurtai, serbit sa
gana de ddu imperai e ddu connosci e sa punna de nci-ddu
artziai a lìngua natzionali. Su sardu depit essi "prerogativa"
de totus is sardus e po custu si iat a depi traballai. Sa punna mia est custa e
nc'apu a traballai finsas a candu potzu poderai sa cosa. Finsas a candu eus a essi su stadu lìberu e soberanu de is bisus
de medas òminis e fèminas de Sardìnnia. A innantis.
Nessun commento:
Posta un commento