Sàbudu
passau ddoi est stètia sa presentada de su
grandu traballu de Màrio Puddu "Su ditzionàriu de sa lìngua e de sa
cultura sarda". Grandu traballu po cantu pertocat sa lìngua ma no sceti
cussa. Sa cunventzioni de Parigi po sa "Tutela del patrimonio culturale
immateriale", nci ponit sa lìngua puru aìnturu de is cosas de allogai beni, comenti a mèdiu culturali, stòricu,
demo-etno-antropològicu. Torru gràtzias po sa presentada a sa Fundatzioni
Sardìnnia, po su traballu a Màrio Puddu. Issu si at nau, chi at studiau assumancu 7.500.000 fueddus sardus me in
totus is annus de traballu. Su ditzionàriu tenit 2.872 pàginas, 111.000 lemas,
chi 22.000 pigaus de cincu lìnguas europeas (italianu, spanniolu, frantzesu,
ingresu, tedescu). Podeus nai chi su sardu est lìngua arrica e manna. Dda
podeus imperai che a is àteras, po
chistionai de totu, poita est una lìngua normali. Duncas traballai po tenni sa lìngua nosta che a
lìngua nazionali sarda impari a s'italianu, no est sceti traballu apitzus de sa
"chistionada" o de sa manera de scriri, ma est traballu culturali aici etotu. Deu creu chi iat a serbiri a nci ponni
àtera atza po amanniai sa chistioni, cumentzendi de sa capitali de Sardìnnia:
Casteddu. Oindii su presidenti de sa RAS (Regioni Autònoma de
Sardìnnia), si narat ca est prexau meda de su fatu chi su stadu italianu apat arreconnotu
is normas “di attuazione” de sa giunta regionali
apitzus de su statutu. Deu puru mi potzu nai prexau.
Sa lei at fatu unu brìnchidu a innantis. Su
stadu italianu finsas a oi, tenit su prus biaxi
mannu de leis in totu s'Unioni Europea, ma
sa genti, italianus e sardus, no ant pòtziu fai brìnchidus
a innantis po su chi pertocat su dinai in
buciaca, sa calidadi de sa polìtica e sa dinnidadi, che a àterus òminis e fèminas de
àterus stadus. Custu poita su prus traballu mannu depiat
essi fatu apustis de essi scritu is leis. Est a nai a si-ndi movi a fai is cosas. Chi deu fatzu una
bella lei e dda lassu aìnturu de is lìburus o is condaxis no produsit is punnas
po chi dda apu scrita. Pigliaru chistionat
de lìngua sarda in italianu, podeus pensai puru chi su primu a fai su brìnchidu
innantis at a essi issu? Mancai chistionat
su ingresu e su frantzesu e no chistionat su sardu. Custu podeus nai chi est
sceberu. Issu at sceberau de no connosci o no chistionai su sardu che a àtera genti. Aici etotu si podint ponni a
circai de imparai sa lìngua totu is chi chistionant de cultura sarda. Chini
ddu connoscit giai podit pensai de ddu
chistionai chena de barrancu dònnia dii. Ddoi est genti meda chi acostumat a
nai chi at tentu sorti mala poita su babu e sa mama no ddus
fueddànt in sardu. A parri miu custu est su
prus problema mannu chi teneus oi, est a nai
sa bregùngia de pensai de no connosci su sardu o de connosci sceti pagus
fueddus e finas de nci bessiri de domu e
fueddai sardu a su primu chi aciapaus. Si depeus torrai gràtzias a totu sa
genti chi est traballendi, a esempru,
apitzus de is arrègulas linguìsticas, ma
tenint issus etotu sa nexi de no dda essi fata arribai a sa genti comenti si
spetàt. Poita medas tenint pròpiu su disìgiu de imparai e de chistionai sa
lìngua sarda. A bortas eus biu e oindii puru, gherras partzidoras po fai binci
sa "s" allobada o sa "s" a sa sola. Is chi oindii si-ndi prexant de su fatu chi su stadu italianu si
at donau cosa o at arreconnotu cositeddas po
amanniai sa cultura nosta, tenint sa nexi po
no essi fatu nudda o essi fatu pagu po su sardu comenti medas polìticus etotu.
Sa cultura e sa lìngua nosta depint bivi po manu de is sardus e de is
istitutzionis sardas, no poita ddu at detzìdiu s'Italia o poita s'Italia est de
acòrdiu chi nosu ddu fatzaus. Su connotu si
podit contai de manera crara su traballu chi
s'Italia at fatu is annus passaus in
Sardìnnia, aici etotu contras a àteras
lìnguas e culturas chi s'agatànt. Aparixau totu po fai logu a una lìngua e una
cultura, cussa italiana, bogada a pillu in
d-una mesa e stichia amarolla in sa conca de sa genti, cun d-unu traballu longu
e beni studiau. Su presidenti sardu bolit chistionai de bilinguismu, de protetzioni
de sa lìngua? Oghinou s'assessori? Beni meda. Depit inghitzai a si-ddu nai in
sardu. Mancai in sardu e in italianu, andat beni su pròpiu. Ma su sardu, po ddu
agiudai a bivi no nci depit prus amancai, depit tenni sa
manera de esisti me in sa vida nosta,
polìtica, sotziali, sportiva. Sèmpiri. Tocat
inghitzai a traballai apitzus de sa "arretumbu"
po is piciocheddus nostus. Oindii est totu italianu. Televisioni, arràdius, lìburus, scolas, logu de traballu,
topònimus. Chi boleus donai a su sardu sa dinnidadi chi ddi spetat, totu su chi
bessit in italianu depit bessiri in sardu puru.
Seu chistionendi finas de su traballu
apitzus de is òberas de faineris e poetas passaus: "Divina commedia",
"Promessi sposi", totus is clàssicus
de literadura e àterus, aguantendi a notu puru is fainas mannas de is poetas
sardus chi ant scritu in italianu. Iat a
essi tempus de fai unu bellu traballu po tradusi
totu in sardu puru. Iat a essi cosa bella
chi is istitutzionis sardas ndi boghessint a
pillu atza po fai su sardu me in sa
scola sarda, mancai su stadu italianu si furrit.
Su sardu acanta de s'italianu. Poita imoi sciieus su dannu chi fait a ndi tirai
una lìngua a unu pòpulu.
Comenti est stètiu dannu ndi bogai su sardu
a is sardus, imoi iat a essi dannu a ndi
tirai s'italianu. Su bilinguismu o su plurilinguismu calisiollat chi siat, est
su mori de pigai. Una lìngua podit bivi sceti chi bivit
in su pòpulu, chi is pipius no chistionant, no ligint, no scint mancu chi s'agatat su sardu, podeus tenni sa prus lei bella
de su mundu, ma seus perdendi sa gherra. Serru lassendi-sì una testimonia. Deu
creu chi sa polìtica iat a depi bivi finas
cun is testimonias de sa genti. Oindii no arrennescint a chistionai,
pruschetotu a ascurtai su pòpulu suu. Si iat
depi circai de incurtzai
is làcanas intra sa polìtica e sa genti. Sa lìngua ndi
depit bessiri de is mesas elitàrias e depit torrai me is pratzas e is famìllias puru. Deu no dd'apu tentu meda in
domu, su sardu, su chi m'est amancau seu studiendi-ddu,
po scriri e po chistionai. Custu est consillu chi torru a intregai a calincunu:
presidenti de sa RAS, sindigu de Casteddu e consilleris comunalis, diretoris,
dirigentis de ufìtzius pùbricus e a totu is chi ddu
bolint imparai. Is chi narant chi su sardu est de agiudai, tenint totu is ainas
po ddu fai po primus, chena de nai chi est
sceti "prerogativa" de chini ddu chistionat giai.
A is mamas e is babus tocat a ddu fai connosci a is fillus, tocat a ddis
amostai ca su sardu est una lìngua bia, chi esistit
in mùsica, in poesia e me in sa vida de dònnia dii,
ca si podit chistionai in d-una butega de birdura o chi bendit computer
e telefoneddus. No serbint òmini o fèmina sceberaus po s'ascurtai, serbit sa
gana de ddu imperai e ddu connosci e sa punna de nci-ddu
artziai a lìngua natzionali. Su sardu depit essi "prerogativa"
de totus is sardus e po custu si iat a depi traballai. Sa punna mia est custa e
nc'apu a traballai finsas a candu potzu poderai sa cosa. Finsas a candu eus a essi su stadu lìberu e soberanu de is bisus
de medas òminis e fèminas de Sardìnnia. A innantis.
mercoledì 9 dicembre 2015
giovedì 3 dicembre 2015
Le parole della storia e le parole della lingua: l’appuntamento che continua ….
(A cura di Salvatore Cubeddu).
La
Fondazione Sardinia presenterà sabato prossimo, 5 dicembre, la
seconda edizione del Ditzionariu
de sa limba e de sa cultura sarda di Mario Puddu:
2.872 pagine, 111.000 lemmi, di cui 22.000 proposti al sardo da parte
di cinque lingue europee (italiano, spagnolo, francese, inglese,
tedesco), un monumento che lo studioso di Illorai offre a tutti
sardi.
Ma,
dirà il lettore, cosa c’entra l’importante opera culturale con
il tormentone che avanza negli ultimi mesi da parte di sindaci, ex
presidenti di provincia, opposizione e maggioranza in consiglio
regionale, i partiti e le spaccature al loro interno?
Un
dizionario esprime il linguaggio di un popolo: le parole non sono un
elenco neutro e astratto, si formano e si sviluppano dentro la
relazione sociale, nel vissuto di pensieri, sentimenti e azioni. La
parola è sempre un fare: è un atto operativo. I linguisti parlano
di linguaggio “performativo”, cioè necessariamente votato a
tradursi in azione.
Nella
sala settecentesca della Biblioteca universitaria di Cagliari ci
riuniremo - donne e uomini di associazioni culturali sarde –
presumendo di mettere insieme parole ed azioni. Presunzione? Forse.
Ma, qualcuno dovrà pur cercar un senso a ciò che va accadendo e a
quel che potrà succedere di negativo oppure di quel tanto che può
svolgersi verso una direzione ‘altra’, potenzialmente inedita,
addirittura fascinosa. O no?
Gli
ultimi sessant’anni in Sardegna non sono stati parlati in sardo,
anche le azioni politico-economiche non hanno risposto ai desideri e
ai bisogni dei sardi. Alienazione linguistica e alienazione
politico-economica: petrolchimica, turismo, eolico e solare, basi
militari, ambiente.
La
Sardegna scoraggiata è anche un brulicare di resistenza, di
movimenti contro … le innumerevoli servitù che un meccanismo
apparentemente inarrestabile sembra portarci a sottomissioni
definitive. Da poco l’associazione istituzionale dei sindaci sta
assumendo la forma di movimento riformatore delle istituzioni sarde.
Apparentemente sembra il riproporsi stantio dello scontro interno
alle classi dirigenti di Cagliari e Sassari. L’obiettivo più
importante l’ha sintetizzato a Nuoro il presidente dell’Anci:
Modolo ha
lo stesso diritto di vivere di Cagliari,
ogni soluzione deve rispondere alle necessità più urgenti, è ora
di convincenti risposte generali: il destino dei paesi, un progetto
per vivere delle “risorse
dei sardi per i sardi”.
Parliamone ancora, come è necessario. Non perché non ne abbiamo
parlato abbastanza, è che non l’abbiamo fatto ancora nelle sedi
giuste. Dove si decide.
La
libertà del parlare è anche libertà dell’operare e viceversa.
Forse
il punto di maggiore attenzione, oggi, è il rapporto tra libertà di
parola e libertà progettuale di elaborare riforme costituzionali.
L’atto di parola e l’atto di decisione riformistica spetta al
popolo sardo. Come vogliono parlare i sardi una nuova organizzazione
costituzionale, un corretto federalismo interno? Quale rapporto tra
città e campagna come risposta all’effetto “ciambella” dello
spopolamento?
Come
si può fare una determinata riforma, se centinaia di sindaci sono
contrari? Quei sindaci rappresentano i discorsi, i desideri, le paure
delle loro popolazioni.
La
Fondazione Sardinia ha ritenuto l’Assemblea costituente la forma
più rispondente per elaborare parola e azione, progetto e programma,
partecipazione e responsabilità, soggettività e comunità. La
proposta resta attuale. Provocare e ascoltare la parola dei sardi,
chiamati a fare assemblea.
Il
Consiglio regionale dovrebbe intanto associare a sé una
rappresentanza dei comuni (il Consiglio delle Autonomie?) e della
società e decidere un anno di moratoria per discutere, senza la
fretta imposta dall’esterno, il destino delle istituzioni della
Sardegna, le nuove forme dell’identità e le regole del vivere in
questa terra.
Produzione
di linguaggio come produzione di senso, politico,
socio-economico-culturale. Un arricchimento del dizionario sardo:
anche come dizionario politico-istituzionale.
Per
chi volesse dire la sua ascoltando quello che dicono gli altri,
l’appuntamento è alle ore 10, nella sala settecentesca di via
Università in Cagliari, sabato 5. A
si bidere.
Ditzionàriu
de
sa limba e de sa cultura sarda
DitzLcs
segundha
editzione
Numencladura
iscientífica a contivígiu de Prof. Luciano
Melis
Figuras
e pintos originales de Prof.
Giuannedhu Sedha e
Alina
Sabattini
Tradutzione
a su francesu de Prof.ssa
Giuseppina Pistis e
Prof.ssa
Pinella Lenzu,
a
s’inglesu de Prof.
Giuseppe Scano,
a
s’ispagnolu de Dot.ssa
Sonia Emanuela Campus,
a
su tedescu de Prof.ssa
Anna Paola Matta e
Prof.
Marcello Frongia
Lemmas
prus
de 111.000,
cun tradutzione
a
chimbe limbas 22.100
(prus
de 22.400 a s’italianu),
sinónimos
prus
de 20.000
(ma
cun inditu in prus de 52.000 lemmas),
contràrios
unos
9.000,
maneras
de nàrrere prus
de 12.000,
prus
de 42.900
‘campos’
de fraseologia,
provérbios
680, sambenaos 1.470,
numencladura
iscientífica in
prus de 10.000
lemmas,
étimos
prus
de 8.750,
verbos
coniugaos 66
(52
in mesania, 6 de foedhadas diferentes, 5 a foedhadas, 1 po dónnia
coniugatzione – contare,
cosire, tèssere –
a cuadru sinóticu de is desinéntzias de is chimbe foedhadas
principales),
òperas
serbias chistias in bibbiografia
634,
Autores
numenaos
in sa fraseologia prus de 640.
Is
verbos coniugaos si agatant in s’órdine alfabbéticu o est inditau
in su lemma
cabidianu
candho calecunu est arresurtau in àtera pàgina.
Iconografia,
unas 120 figuras ispartzinadas in s’òpera cun is lemmas,
sa
parada de Is
ainas in
pàgina 408,
de
Is
òperas antigas in
pàgina 1096,
de Su
cristianu po
sa carena in pàgina 554
e
po su naturale in pàgina 1486.
Presentada
in
pàgina IX, Bibbiografia
in
pàgina XV, Incurtzaduras
in
XXI,
s’Imbesse
de
is tradutziones in pàgina 2427
(in
s’órdine: francesu,
inglesu, ispagnolu, italianu,
tedescu).
Condaghes
Iscriviti a:
Post (Atom)