Pagine

mercoledì 11 luglio 2018

A comenti Sant'Antoni si nd fiat furau su fogu (Sant'Antoni' e su fogu).

S'Antoni Abate. Liada de innoi
In cudhus tempus in Sardínnia nemus connosciat su fogu e in s'ierru faiat aici frius de si nci pisciai apitzus, iscusendi po su fuedhu. Una dì Sant'Antoni - Sant'Antoni su procaxu - iat detzídiu de nci calai a s'inferru po ndi furai pagu pagu fogu de arregalai a is óminis. Camina camina, iat pigau unu bàculu de férula. Lómpiu chi fiat a s’inferru, iat tocau su portali:
 ”Tubu, tubu!”
“E chini est?”
“Sant’Antoni seu. Depu donai una castiada aìnturu, depu cumpudai su logu po biri chi andit totu beni”.
“Gesus!” Si fiant chesciaus is tiàulus, impentzamentaus. “Gei si tocat cosa imoi!” E innantis de oberri su fronestu, iant allichiriu pagu pagu e a lestru su logu.
“Ma, mì, una castiada isceti de parti de aforas, eh!?” Iant tzerriau is tiàulus.
Forma chi su portali de s’inferru si fiat iscaringiau pagu pagu, Sant’Antoni iat iscapiau su procedhu, chi iat iscoitau lestru lestru aìnturu e iat cumentzau a currellai apetotu, cracascendi e abboxinendi comenti e chi dhu fiant iscroxendi. Is tiàulus circànt de dhu aciapai, ca totu su burdellu fiat treulendi su pàsiu de sa vida de s’inferru, ma su procedhu currendi comenti e unu macu no fiat cosa de baliai aici: a egaseogas, a brínchidus e a iscàdrius, avolotendi e atropelliendi su logu. A s’acabbada is tiàlus no dh’iant bintu e amarolla iant invitau Sant’Antoni a nci intrai aìnturu in s’Inferru po si nci torrai a pigai cun issu cudhu malaitu de procedhedhu chi no fait a aciapai. Sant’Antoni no nci iat pentzau meda meda e gei si nci fiat intrau. A luegus su procedhu comenti e chi nudha fiat sutzédiu si fiat asseliau e si fiat fatu acapiai de su meri.
“Eh beh, imoi gei abbastat. Gei as biu totu. Imoi bosi ndi podeis andai puru”.
“No fait a si callentai pagu pagu, sémpiri chi no sia fadiendisì” iat nau Sant’Antoni.
Is tiàlus nci fiant aturaus a trassa de basucus, no sciant ita nai.
“Depeus pregontai a su Tialu Mannu” iant ismusciau.
“E intzandus pregonteisidhu!”.
Su Tialu Mannu fiat mannu meda diaderus. Issu aturàt a totu dì imbruscinau in mesu de s’inferru a trassa de berri ponendi brenti, cun is ogus serraus e su súlidu tira tira. Is tiàlus fiant andaus anche issu a intendi su de fai.
“Lasseimì biri” iat nau Tialu Mannu a boxi grussa. Ses tiàulus iant aciapau ses fruconis, iant callentau bèni bèni  is puntas fintzas a dhas arrubiatzai in sa pampa manna e callenti meda de su forru e apustis dhus iant imbaraus impitzus de sa prapedha de s’ogu mancosu de su meri insoru, ispingendidha conca a susu. Tialu Mannu iat donau un’artziada de ogu a Sant’Antoni, aici lègia e mala de ndi fai torrai a pesai mortus po si nci fuiri. Ma Sant’Antoni no si fiat mancu trémiu.
“S’àteru puru!” Iat nau Tialu Mannu. A luegus, àterus ses tiàulus cun fruconis callentaus iant trumentau po nd’artziai sa prapedha de s’àteru ogu puru de Tialu Mannu, chi iat fatu spramai e artziai strioris a schina a mesu inferru.
Ma a Sant’Antoni no dh’iant artziau strioris a sa schina.
“Imoi abbastat aici! Gei apu biu bastanti” iat nau Tialu Mannu. E zac! Iat torrau a serrai is prapedhas totu paris.
“Tialu Mannu at nau ca gei podeis aturai, ma ca no depeis acostai mancu po conca a su fogu de s’inferru” Iant nau is tiàlus.
“Gei andat beni, apu cumpréndiu” Dhis iat torrau Sant’Antoni. E si nci fiat sétziu a tretu de su forru mannu. Sant’Antoni si nci fiat istentau in s’inferru po tres diis, una infatu de s’àtera, cun fadiori mannu de tiàlus mannus e piticus. Sémpiri firmu, isbeliau in pentzamentus fungudus, moviat su fusti de férula isceti, murighendidhu cun sa punta in su craboni e in is murcionis, comenti e chi fiat unu cantadori in tretu de mutetu. Fatuvatu, candu no dhu castiàt nemus, istrumbullàt cun abbristéntzia su procedhu, chi partiat a trassa de bòcia de goma, torrendi a treulai is tiàlus, furriendi fruconis e faendi burdellu mannu forroghendi in mesu de is murcionis. E candu is tiàlus circànt de dhu cassai, Sant’Antoni dh’aprofitàt po dhus scudi a fusti in is ischinas ispullincas insoru, narendidhis ca fiat po dhus agiudai a aciapai su procedhu.
“Oh pedronamì! Iscapau su bàculu m’est..”.
E aici, po tres diis longas longas, sa paxi de s’inferru si fiat ispaciada po mori de su santu. Sa de tres diis, a s’acabbada, Sant’Antoni si ndi fiat pesau, iat ghetau unu frúsiu a su procedhu e iat móviu:
“Apu acabbau de cumpudai su logu innoi: imoi mi nci potzu andai puru” iat nau.
Is tiàulus fiant aici prexaus de si dhu bogai de mesu ca no iant abbetiau nimancu po dhu cumpudai in is búciacas bessendi de su portali. Unu de issus isceti, su prus scunfiantzosu, iat bófiu cumpudai su bàculu de férula, po biri chi in sa punta, chi fiat aturada meda aìnturu de su fogu, no si nci fiat arréscia pampa de su fogu. Ma sa férula  est corimodhi e allogat aìnturu su callenti de su fogu, chi duncas aturat biu ma no si fait a biri, a trassa de braxa asuta de su cinixu o spina asuta de ludu, chi pungit ma no dha podis agatai. Su tiàulu scunfiantzosu iat biu sa punta niedhigada e iat pentzau ca su fogu si fiat isturau. Aici Sant’Antoni nci iat pótziu bessiri aforas. E comenti fiat in sa terra torra, iat pesau in artu su bàculu e dh’iat cumentzau a furriotai allirgu in s’àiri, ispainendi a dònnia logu is cincidhas bias, chi sa férula iat fruciu aìnturu suu etotu. E comenti fiat furriotendidhu e beneixendi, tzerriàt a totu boxi:
Fogu de atzàrgiu, fogu de fogheri
Fogu in dónnia perda e braxeri.
Fogu, fogu,
po dónnia macu,
po totu su tretu,
fogu perfetu.

Aici est ca sa Sardínnia e su mundu iant connotu su fogu e su frius mannu iat sentzau e no fiat torrau prus.

Sa bia de sa palla.

Liada de innoi
Una poburita, fiuda chi nci biviat a sola, iat messau pagora una pitzialledha de terra cosa sua e ndi
iat bodhiu su trigu. Fiat s'incùngia de s'ierru e ónnia granu fiat comenti a sa manu de Deus.
Unu probianu, gopai suu, dh'iat agiudada a s'assentai s'incùngia in s'argiola, pronta a dha bentulai.
Ma fiat scurighendi e fiant totu e is duus istracus che molentis a sa mola, tandu su gopai e sa gomai
iant lassau totu in sa cortixedha pagu pagu ghetau apari puru, is manighedhas de palla paris cun su
trigu e si nci fiant corcaus donniunu in is domus insoru.
Totinduna, a de noti, unu noti chena de luna e bentu, sa fèmina si ndi fiat iscirada, istrobbada de
murighìngiu chi ndi lompiat de parti de foras, giai giai de s'argiola cosa sua. Parendi origa dhi fiat
partu de intendi sonu de carru a bois movendi a s'apata, tirau de una boxi lestra e allupada: «Eeeeh!
Oooh! Trù su ò!»
Po su pistu, sa fèmina si nci fiat bistia a coitu, si nci fiat scabiossada finsas a sa genna a sminciai de
su fronestu. Ma s'iscuriu fiat aici fungudu ca no podiat connosci sa terra de su celu, ni is òminis de
is bèstias, prus pagu puru amigus de nimigus. De s'atzìchidu, insandus, iat pigau a tzèrrius su gopai,
dormiu in sa domu probiana:
«Gopai, o gopai!»
«Eeee!?», dh'iat torrau issu cun d-una boxi chi pariat benendi-ndi de s'àtera ala de sa bidha, tanti fiat
atesu.
«Là ca calincunu si nci est furendi su trigu cosa miu!»
«Noooouu, ma bai!», dh'iat torrau su gopai, prus de atesu ancora.
«Bai, pagu pagu bentu sceti est!»
Iat cumentzau diaderus a si ndi pesai pagu pagu araxi e a sulai s'argiola, imoi a sa lèbia, imoi prus a
forti, comenti e un'ànima assuentada de is penas.
Liada de innoi

Mancu po nudha chi si fiat asseliada, sa gomai nci fiat bessia aforas a castiai, circhendi a disisperu
de istampai cun is ogus cudhu iscuriu chena de fini. A dolu mannu mancu is istedhus in celu dh'iant
agiudada, ca sa luxi de is istedhus no fiat aici forti de binci s'iscuriu de su noti. Gei fiat diaderus, a
comenti naraus nosu etotu, "niedhu pìxidu"; candu seus a disisperu mannu.
«Ohii, gopà» iat abboxinau sa gomai atzicada.
«Eeeeeh!?»
«Là ca innoi funt furendimì totu, trigu e palla»
«Ca nooouu, seu narenditidhu, su bentu est!»
E sa boxi de su gopai fiat aici atesu chi pariat lompendi inderetura de su cùcuru in foraidha. De
cudhu cùcuru etotu iat cumentzau a si nci prenni s'àiri de una luxi groga, a tipu cululuxi a iscussura
in prucissioni bolendi abbellu abbellu conca a celu. Comenti custa coa de luxi fiat artziendi-nci a
susu, su logu aingìriu fiat iscrarendi-sì a tipu orbescida cabudraxa. Intzandus sa gomai iat connotu
su carru de su gopai chi nci fiat artziau impitzus de su montixu, prenu a cùcuru de trigu e palla.
De is sacus, serraus a bambu po mori de su pressi de si nci fuiri a coitu, a ónnia corpu de arroda de
su carru, ndi bessiant aforas farrancadas de trigu e de palla chi dh'iant acabbada bentuliadas in s'àiri.
«Oooh gopà!»
«Eeeh!»
«Ma insandus fostei est su furuncu!»
«Ca nooouu! Su bentu sceti est...!»
E su bentu befianu isburiendi is sacus de trigu e de palla de su carru de su gopai giurifrassu, fiat
cuncordendi un'àndala a egaseogas conca a celu, a trassa de istradoni impruinau a cincidhas
artziendi-nci a is istedhus.
Aici est chi fiat nàscia sa "Bia de sa palla", connota aici de is pastoris e de is massajus sardus. 

Luisu.

Luisu si ndi fiat pesau acoitu sa dí. A innantis de totus in domu sua. Iat pótziu intendi su babbu sorroschiendi mannu. A trassa de cafetera in tretu de ndi bogai a pillu su cafeu. Iat pótziu intendi fintzas sa màchina de is aligheris pinnichendindi su muntronaxu de búscias in bàsciu, faci a su portali insoru. Su noti po issu fiat istétiu de bisu malu. De niedhu píxidu. Si ndi fiat iscidau totu paris. Isfustu che a pisci de arriu. Iat bisau mali. Iat bisau unu mundu chena de sardus o, mellus, unu mundu ancu is sardus chistionànt un’àtera língua. Una língua allena, furistera, disconnota. Movendi de unu tretu a s’àteru de su letu, in su sonnu, circàt de dha cumprendi, ma no dha acudiat. Sa telebisioni etotu, in su bisu, fuedhàt istrambeca un’alfabbetu trabballosu. Is giorronnalis iscriant de contus de tzitadis atesu atesu, de unu mundu chi is ogus braxus de Luisu no iant biu mai. Su bisu malu contàt de una preneta lègia po su pópulu sardu. A innantis de si ndi èssi iscidau totu sudau acomenti e apustis de unu mengianu de trabballu, afainau, in s’ortu de monti de s’ajaju, iat pótziu cumprendi unu fuedhu de sa genti chistionendi in su bisu. E no isciat acomenti cudhu fuedhu, allenu, dhi siat pótziu abarrai a menti, arrenconau in is incodedhus de su ciorbedhu, mancai dormiu, e ndi fiat torrau a bessiri a pillu luegus etotu comenti iat obertu torra is ogus, acomenti e donendidhi ocasioni: i-ta-li-a-nu! Custu fiat su fuedhu chi sa genti de su bisu, cantendi e badhendi, fiat manigendi. Alluta de su prexu e de s’allirghia. Sa língua disconnota, dh’iat pótziu cumprendi, fiat custa. A cantu pariat, totu in Sardínnia si fiat fatu aici, i-ta-li-a-nu! Sa língua etotu. Su sardu, chi iat acumpangiau sa genti sua, is sardus, de s’orbéscida de su primu soli, su primu diaderus, si nci fiat isparéssia. In d-unu súlidu torrau a pigai a lestru. E sa genti, cosa de no crei, Luisu dha biiat cambiendi colori in su bisu. Comenti e furriendisinci a àtera cosa. No prus sa genti de sémpiri, is probianus, is amigus, is parentis, sa mama e su babbu, ma fiant àteras personis, allenas issas etotu. Luisu imoi fiat iscidu. Dh’iat pigau su pentzamentu, po pagu perou. Si fiat isciutau su fronti cun su codhu de sa manu e un’iscaríngiu lébiu che a su bentu de su mengianedhu chitzi dh’iat torrau a allui sa cara. Fiat unu bisu, Luisu. Unu bisu malu isceti, no ti pongast in pistu, ca fiat unu bisu malu isceti.